Nederland: de wederopstanding van Cluyn bier
Cluyn, een bierstijl uit Groningen
Eeuwenlang was bier in Nederland de populairste drank voor een groot deel van de bevolking. Wijn en mede waren voor de meer welgestelden, bier was voor iedereen. Water uit rivieren en kanalen zat vol bacteriën. Doordat het water gekookt wordt bij het brouwen van bier was het veiliger om te drinken. En gedronken werd er. Op elk moment van de dag en door iedereen, ook door kinderen.
Biercultuur in Nederlandse steden
In sommige steden werd bier van hoge kwaliteit gebrouwen dat ook buiten de stadsmuren bekendheid kreeg. Bepaalde biersoorten werden synoniem voor de stad waar ze vandaan kwamen. Nijmegen had Mol, Delft had Kuyt (Kuit) en Luik had Wit. Grotere steden als Amsterdam en Utrecht hebben nooit zo'n stijl ontwikkeld. Er waren zelfs brouwers in Amsterdam die Nijmeegse Mol brouwden en er ook als zodanig mee adverteerden. Een andere stijl die synoniem was aan een stad, was Cluyn (ook Kluin of Kluun), een bierstijl uit de stad Groningen. Deze stijl werd hier voor het eerst gebrouwen in de 15e eeuw.
Wat is Cluyn?
Wat maakt Cluyn, ook wel gespeld als Kluun of Kluin nou zo speciaal? Ten eerste is het gebrouwen met voornamelijk haver, hoewel dit niet ongewoon is voor bierstijlen zoals Kuit bier dat ook uit deze periode van de 15e eeuw stamt. Wat het anders maakt, is dat er ook gerst is gebruikt. Nu is gerst het meest voorkomende graan in bier, maar in die tijd werd er nog voornamelijk haver en tarwe gebruikt. Maar gerst werd lokaal in en rond Groningen verbouwd en in die tijd brouwde je met wat je tot je beschikking had.
Maar de beschikbaarheid van ingrediënten was niet de enige reden waarom Cluyn populair werd. Er was ook een politieke reden. De stad Groningen heeft het omliggende gebied altijd gedomineerd en in 1467 verklaarde de stad dat alleen bier dat binnen de stadsmuren was gebrouwen mocht worden verkocht in het gebied rondom de stad. Het omringende platteland mocht op zijn beurt hun producten (ingrediënten) in de stad verhandelen en aan de brouwerijen verkopen. Hieronder viel ook de hop die in het nabijgelegen Peize werd verbouwd, een dorp waar nog steeds hop wordt verbouwd.
Het brouwen in Groningen werd gereguleerd door het plaatselijke brouwersgilde en zij hadden strikte regels voor het brouwen van Cluyn bier. Brouwen was bijvoorbeeld alleen toegestaan tussen september en mei. Dit verminderde het risico op infecties en zorgde ervoor dat het bier van hoge kwaliteit was.
De heropleving van Cluyn bier
Cluyn werd gebrouwen tot in het begin van de 20e eeuw, maar zoals zoveel andere lokale stijlen verdween het in de golf van pilsners die het grootste deel van de eeuw het land overspoelde. Maar vanaf de jaren '80 zijn er pogingen geweest om het bier nieuw leven in te blazen, met wisselend resultaat. Soms werden alleen een paar batches gebrouwen, maar nooit op grote schaal. Op dit moment wordt Cluyn bier nog gebrouwen door Vandenbroek, misschien wel de beste brouwer in het noorden, die ook een aantal hele mooie Geuze bieren brouwt.
Een andere goede poging was een samenwerking van een aantal noordelijke brouwerijen als inzamelingsactie voor het orgel in de grote Martinikerk in Groningen. Het Cluyn bier kreeg de toepasselijke naam d'Olle Grieze (De Oude Grijze), de bijnaam van de kerktoren die nog steeds de skyline van de stad domineert. Het was een smakelijk, donker en licht zoet bier dat het eigenlijk wel verdient om opnieuw gebrouwen te worden.
Veel van dit soort oude bierstijlen zijn verdwenen. Toch proberen brouwers ze soms nog na te maken. Misschien zijn er hier en daar nog avontuurlijke brouwers die bereid zijn om te proberen commerciële batches van oude bieren te brouwen. Het werk van sommige historici en brouwers is van onschatbare waarde om een beter idee te krijgen van hoe bier door de jaren heen veranderd en geëvolueerd is.
Auteur: Martijn Buisman
Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de waardevolle Pinkgron website over biergeschiedenis in Groningen door Harry Pinkster.
Foto’s copyright (van boven naar beneden):
- Bannerfoto door Tasty Tales.
- Plattegrond van de stad Groningen in 1575 {{PD-US-expired | country= NL}}.
- Hop, foto door Tasty Tales.
- Etiket Cluyn 1476 bier (Brouwerij Vandenbroek).
- d’Olle Grieze (Martinikerktoren) in Groningen (Foto door Siebrand, CC BY-SA 3.0).
- d’ Olle Grieze Cluyn bier, een samenwerking van een aantal Noordelijke brouwerijen als inzamelingsactie voor het orgel in de Groningse Martinikerk (Foto door Jessica Tepper, Eytemaheert).
